Badanie słuchu u dzieci i noworodków. Na czym polega i kiedy je wykonać?

Liczba dzieci, które rodzą się z wadą słuchu stale rośnie. Zaburzenia powiązane z przytłumionym słyszeniem dźwięków mogą wystąpić na różnych etapach dzieciństwa, dlatego bardzo ważne są regularne badania słuchu u dzieci. Pierwsze z nich jest obligatoryjne i przeprowadza się je tuż po narodzinach. Kolejne wymagają zaangażowania ze strony rodziców lub opiekunów dziecka. Istotne jest więc, aby rodzice znali przyczyny zaburzeń narządu słuchu i wiedzieli, po czym można rozpoznać, że dziecko może mieć z nim problemy. Na czym polega badanie słuchu u dzieci i dlaczego nie wolno go lekceważyć?

Menu nawigacyjne po artykule:

1. Dlaczego regularne badanie słuchu u dzieci (zwłaszcza noworodków) jest takie ważne?
2. Trzy rodzaje ubytków słuchu, których mogą doświadczać najmłodsi
3. Metody badania słuchu u dzieci oraz opis na czym polegają poszczególne
4. Kiedy wykonać pierwsze badanie i jak często powtarzać je w przyszłości?
5. Co powoduje ubytki słuchu u dzieci? Przyczyny powstawania problemów
6. Jakie są pierwszy symptomy wskazujące na problemy ze słuchem u dzieci i noworodków?
7. Interpretowanie wyników badań
8. Co jeżeli badanie nie wyszło lub dało zły wynik?

Dlaczego regularne badanie słuchu u dzieci jest tak ważne?

Nasz słuch kształtuje się już od pierwszych dni życia. Dziecko od narodzin przyswaja dźwięki, które występują w otoczeniu i na tej podstawie uczy się mowy, języka oraz komunikacji, zarówno z rodzicami, jak i rówieśnikami. Badania wykazują, że ubytek słuchu u dziecka przyczynia się do licznych problemów we wszystkich obszarach szkolnej nauki. Okazuje się, że uczniowie z lekkim lub umiarkowanym ubytkiem słuchu zdobywali od jednego do czterech stopni niżej, niż ich rówieśnicy bez problemów ze słuchem.^[1] Wyraźne słyszenie głosów z zewnątrz sprzyja więc prawidłowemu rozwojowi dziecka na wielu płaszczyznach, dlatego tak ważne jest przeprowadzanie regularnych badań słuchu.^[2]

Badanie słuchu u noworodka pozwala na wczesne zidentyfikowanie ewentualnych ubytków w narządzie słuchu.^[3] W przypadku starszych dzieci regularne badania będą w stanie wykryć przeoczone wcześniej zaburzenia słuchowe lub ujawnić początkowe etapy rozwijającej się choroby. Pominięcie badań może skutkować tym, że dziecko przyzwyczai się do słabo słyszanych dźwięków i nie będzie w stanie zgłosić tego problemu rodzicom, ponieważ przytłumione sygnały dźwiękowe będą dla niego zgodne z normą. W takiej sytuacji nieleczony ubytek może się stale nasilać i w skrajnych przypadkach prowadzić nawet do całkowitej utraty słuchu u dziecka.^[4]

Wczesne wykrycie problemów ze słuchem pozwoli nie tylko, zminimalizować ewentualne braki w rozwoju dziecka, ale również przyczynić się do szybszego wprowadzenia odpowiedniej metody leczenia. W zależności od stopnia wady istnieje szansa całkowitego wyleczenia niedosłuchu lub nauczenie dziecka, jak powinno funkcjonować z niedosłuchem, aby nie zaburzało to jego nauki, rozwoju oraz kontaktów z rówieśnikami.

Możliwe ubytki słuchu u dziecka

Niedosłuch u dziecka występuje wtedy, gdy ma miejsce zaburzona praca jednej z części ucha, nerwów słuchowych lub płatów skroniowych, znajdujących się w mózgu i odpowiadających za kontrolowanie słyszanych przez nas dźwięków.^[5] W zależności od przyczyny, która wywołała ubytek, można wyróżnić trzy główne rodzaje zaburzeń słuchu:

• Niedosłuch przewodzeniowy – wiążący się z zablokowaniem przekazywania dźwięków do ucha, przez obrzęk, nadmiar woskowiny lub ciało obce. Ten rodzaj ubytku słuchu występuje zazwyczaj u niemowląt i małych dzieci. W większości przypadków przebieg tego zaburzenia jest łagodny, przejściowy i w pełni uleczalny.^[6]
• Niedosłuch odbiorczy – określany również jako czuciowo-nerwowy, wynika z problemów ze strukturą ucha oraz zaburzonym funkcjonowaniem nerwów kontrolujących słuch. Może pojawić się już u noworodków lub ujawnić się w późniejszych etapach życia. Ten rodzaj ubytku jest zwykle trwały, może osiągać różne poziomy, od łagodnego do bardzo głębokiego.^[7]
• Niedosłuch mieszany – łączący zarówno przewodzeniowy, jak i odbiorczy ubytek słuchu. Przyczyna zaburzenia w takim przypadku zazwyczaj umiejscowiona jest jednocześnie w uchu środkowym i wewnętrznym. Dźwięki są wtedy blokowane przez strukturę ucha, co powiązane jest z jego budową lub nieprawidłowym funkcjonowaniem nerwów słuchowych.^[8]

Metody badania słuchu u dzieci – jak wygląda i na czym polega takie badanie?

To jaką metodę laryngolog lub audiolog wybierze, by skontrolować słuch u dziecka, będzie zależne od jego wieku, stopnia rozwoju oraz ogólnego stanu zdrowia.

Podstawowe badanie audiologiczne ma na celu sprawdzenie, jak dziecko reaguje na różnego rodzaju dźwięki, w tym naturalne rozmowy i czyste tony o określonej częstotliwości. Przeprowadzając kontrolę słuchu u noworodka, specjalista musi analizować reakcje, takie jak ruchy oczu oraz obracanie głowy. U dzieci starszych można liczyć na podnoszenie ręki, przesuwanie klocków w odpowiedzi na dźwięki lub powtarzanie usłyszanych słów.

Zdarza się jednak, że behawioralne testy nie dają jednoznacznych wyników.^[9] Konieczne może okazać się wtedy przeprowadzenie specjalistycznych testów, takich jak audiometria czy otoskopia.

Rodzaje poszczególnych badań w zależności od wykorzystywanej metodologii:

1. Badanie przesiewowe – BERA i TEOAE
2. Audiometria wzmocniona wizualnie (VRA)
3. Audiometria Zabawowa
4. Badanie ASSR
5. Otoskopia
6. Audiometria tonalna
7. Badanie słuchu centralnego CAEP
8. Tympanometria (audiometria impedancyjna)

Przesiewowe badanie słuchu u noworodka

Pierwsze badanie słuchu u noworodka ma miejsce zazwyczaj w drugiej dobie jego życia i jest wykonywane u wszystkich dzieci, zanim opuszczą szpital po narodzinach. Istnieją dwie najpopularniejsze metody testowania słuchu w szpitalu, są to:

• Badanie BERA – polegające na umieszczeniu w uchu noworodka bardzo małych przewodów słuchowych, przy jednoczesnym przyklejeniu do czoła oraz tyłu głowy elektrod, kontrolujących reakcję, zazwyczaj śpiącego w trakcie badania dziecka, na słyszane dźwięki. Wyniki badania przeanalizowane przez lekarza i przedstawione na wykresie mogą potwierdzić lub wykluczyć nieprawidłowości w funkcjonowaniu ucha wewnętrznego oraz pnia mózgu, które odpowiadają za prawidłowe słyszenie dobiegających z zewnątrz dźwięków.^[10]
• Badanie emisji otoakustycznych (TEOAE) – to test wykonywany zazwyczaj w trakcie snu noworodka, polegający na umieszczeniu w jego przewodzie słuchowym niewielkiej sondy. Jej zadaniem jest przekazywanie do uszu dziecka pulsujących dźwięków, a następnie odbieranie odpowiedzi, pochodzących z zewnętrznych komórek rzęsatych, znajdujących się w uchu wewnętrznym. Częstotliwość oraz intensywność tych reakcji uśredniana jest przez system komputerowy i poddawana analizie lekarskiej.^[11]

Program powszechnych przesiewowych badań słuchu
Źródło: Youtube.com, Autor: kanał Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy

Warto pamiętać, że wyżej wymienione badania słuchu mogą być wykonywane u dzieci w różnym wieku. Jednak ze względu na fakt, że przeprowadzanie tego typu testów wymaga ciszy, a noworodki w trakcie badania zazwyczaj śpią, proces jest łatwiejszy do przeprowadzenia. Zdarza się jednak, że testy, takie jak BERA i TEOAE przeprowadzane są również u przedszkolaków i starszych dzieci, u których istnieje możliwość wykonania badania w ciszy.

Audiometria wzmocniona wizualnie (VRA)

Badanie słuchu VRA wykonywane jest u dzieci od 6 do 30 miesiąca życia. Audiometria wzmocniona wizualnie polega na ocenie częstotliwości oraz stopnia reakcji dziecka na słyszane przez nie dźwięki, którym towarzyszy oglądanie filmu lub bajki, w celu zwiększenia jego zainteresowania i koncentracji.^[12] Audiolog wykonujący badanie, analizuje zachowania dziecka przy pomocy wykresu i na tej podstawie przedstawia rodzicom lub opiekunom diagnozę.

Warto pamiętać, że VRA to metoda subiektywnych badań, które nie są w stanie w stu procentach potwierdzić słuszności postawionej diagnozy.^[13] Audiometria wzmocniona wizualnie powinna być połączona z wykonaniem innych testów, o charakterze obiektywnym, które mogłyby potwierdzić jej wyniki. Jest to jednak bardzo dobry sposób na kontrolę słuchu u dziecka, które ma trudności ze współpracą w trakcie badań lub ze względu na nadwrażliwość w okolicach głowy i uszu, nie można założyć mu słuchawek.

Audiometria Zabawowa

Audiometria zabawowa to badanie słuchu u dziecka wykonywane od 3 do 6 roku życia. Kontrola słuchu wykonywana jest w tym przypadku z użyciem słuchawek audiometrycznych, przekazujących dziecku dźwięki w różnej częstotliwości. Słyszane sygnały dotyczą aktywności powiązanych z dostępnymi w sali zabawkami. Na podstawie zabawy i wykonywanych czynności można określić, jakie są najcichsze słyszane przez dziecko dźwięki.^[14]

Wyniki audiometrii zabawowej przedstawiane są na audiogramie, dzięki któremu możliwe jest określenie stopnia ewentualnego ubytku słuchu. Warto wziąć pod uwagę, że do przeprowadzenia tej metody bardzo ważna jest współpraca i zaangażowanie dziecka oraz to czy w codziennym życiu chętnie uczestniczy w zabawach i reaguje na polecenia. Tego typu badanie słuchu dzieci jest również nieco dłuższe niż pozostałe metody i może trwać do 60 minut.

Badanie ASSR

Badanie słuchu ASSR może być przeprowadzone zarówno u niemowlaka, jak i u starszych dzieci. Często stosowane jest jako uzupełnienie testu BERA. Procedura tych dwóch badań jest podobna i wymaga użycia przewodów słuchowych oraz elektrod. Różnica polega na tym, że wyniki badania ASSR nie są poddawane analizie lekarskiej i przeliczane są za pomocą programu matematycznego.^[15]

Warto pamiętać, że badanie ASSR nie może być wykonywane samodzielnie, natomiast zaleca się stosowanie go w przypadkach niejasnych wyników przeprowadzonych wcześniej testów słuchu.^[16] Kolejnym ważnym aspektem jest wymagany spokój i cisza osoby badanej, aby wyniki były wiarygodne. Z tego względu badanie często przeprowadza się w trakcie snu lub stanu czuwania dziecka.

Otoskopia

Otoskopia to badanie narządu słuchu, które może być wykonywane już u niemowląt, natomiast ze względu na trudności we współpracy zazwyczaj wykonuje się ją u starszych dzieci. Kontrola słuchu z pomocą tej metody polega na wprowadzeniu do przewodu słuchowego wziernika, zawierającego źródło światła i urządzenie optyczne, dzięki którym lekarz jest w stanie dokładnie obejrzeć ucho środkowe i kanał słuchowy.^[17]

Warto pamiętać, że otoskopia może ocenić zmiany lub nieprawidłowości w strukturze ucha, natomiast nie jest stosowana w celu wykluczenia ewentualnych ubytków słuchu. Z tego względu lekarz w razie potrzeby może zastosować połączenie dwóch badań, w celu uzyskania całościowego obrazu narządu słuchu pacjenta.

Audiometria tonalna

Badanie słuchu określane jako audiometria tonalna, wykonywane jest u dzieci powyżej 6 roku życia. Metoda polega na tym, że pacjent otrzymuje słuchawki, do których docierają dźwięki o określonych częstotliwościach.^[18] W momencie, gdy dziecko usłyszy sygnał, jego zadaniem jest naciśnięcie przycisku, co potwierdzi jego reakcję na zewnętrzne bodźce.

Wyniki badania przedstawiane są na audiogramie i poddawane analizie audiologa, który je przeprowadza.^[19] Ten typ kontroli słuchu, ze względu na konieczność współpracy może być wykonany u dzieci, które będą mogły skupić się na wykonywaniu wskazanych czynności oraz będą w stanie współpracować z osobą przeprowadzającą badanie.

Badanie słuchu centralnego CAEP

Badanie słuchu centralnego może być wykonywane u dzieci w każdym wieku. Brak ograniczeń wiekowych wynika z tego, że badanie nie wymaga ciszy ani współpracy z osobą je przeprowadzającą. Ta metoda kontroli słuchu polega na przymocowaniu do głowy małych elektrod, których zadaniem jest sprawdzenie, czy ścieżki przechodzące od pnia mózgu do kory mózgowej funkcjonują prawidłowo.^[20] Następnie lekarz wykonuje interpretację wyników, na podstawie których jest w stanie potwierdzić lub wykluczyć wpływ nerwów słuchowych na ewentualne ubytki słuchu występujące u dziecka.

Tympanometria (audiometria impedancyjna)

Audiometria impedancyjna może być przeprowadzana na pacjentach w każdym wieku, natomiast zazwyczaj stosuje się ją u nieco starszych dzieci, ze względu na to, że jej prawidłowy przebieg wymaga reakcji na polecenia osoby przeprowadzającej badanie. W indywidualnych przypadkach audiometria może być wykonana w trakcie snu dziecka, które ma trudności ze współpracą z lekarzem.

Badanie polega na wprowadzeniu do ucha sygnałów dźwiękowych o różnych częstotliwościach, w celu wywołania zmiany ciśnienia w środkowej części ucha.^[21] Wyniki badania rozpisywane są poprzez tympanogram. Na ich podstawie lekarz jest w stanie ocenić stopień napięcia błony bębenkowej, a w przypadku nieprawidłowego wyniku, zlecić dodatkowe testy.

Kiedy powinno zostać wykonane badanie słuchu u dziecka i jak często je powtarzać?

Przesiewowe badanie słuchu u noworodków jest w stanie wykryć większą część dzieci, które urodziły się ze znacznym ubytkiem lub częściowym niedosłuchem.^[22] Wiele czynników może wpłynąć na pogorszenie słuchu dziecka na przestrzeni trwania rozwoju, dlatego bardzo ważne jest regularne kontrolowanie jakości docierających do jego ucha dźwięków.

Dzieci do 6 roku życia bardzo intensywnie przyswajają dźwięki z otoczenia i w ten sposób uczą się języka, mowy, a także komunikacji z rówieśnikami. Ubytek słuchu na tak wczesnym etapie dzieciństwa może przyczynić się do osłabionego rozwoju oraz licznych problemów z nauką w przyszłości.^[23] Dlatego w tym okresie życia zaleca się wykonywanie kontrolnych badań słuchu raz w roku. Powtórne badania powinny być przeprowadzone w wieku 8 i 10 lat.

W przypadku, gdy w trakcie badania słuchu u noworodka lub starszego dziecka wyszedł nieprawidłowy wynik, świadczący o problemach z narządem słuchu to konieczne jest powtórzenie badania, w celu potwierdzenia lub wykluczenia diagnozy. Dzieci mające potwierdzony niedosłuch powinny być pod stałą kontrolą specjalisty, a częstotliwość ich wizyt u lekarza powinna być zgodna z jego zaleceniami.

Co powoduje problemy ze słuchem u dziecka? Przyczyny powstawania ubytków

Narząd słuchu u dzieci jest szczególnie delikatny. Z tego względu problemy ze słuchem u najmłodszych mogą mieć różne przyczyny występowania. Zdarza się, że wynikają one z dodatkowych chorób i schorzeń, ale są również takie, którym można zapobiec, unikając nadmiernego hałasu oraz dbając o higienę uszu. Do najczęstszych przyczyn powodujących problemy ze słuchem u dzieci zaliczyć można:

• Nagromadzenie płynu^[24] i woskowiny w uchu środkowym,
• Choroby dziedziczne^[25], takie jak otoskleroza,
• Uszkodzenie nerwu ślimakowego^[26],
• Zaburzona praca nerwów słuchowych,
• Długotrwała ekspozycja na hałas^[27],
• Asfiksja porodowa, wiążąca się z brakiem tlenu przy urodzeniu^[28],
• Choroby obejmujące obrzęk mózgu^{[29], [30]}, takie jak zapalenie opon mózgowych.

Jakie są objawy problemów ze słuchem u dzieci i noworodków?

Pierwszym niepokojącym sygnałem świadczącym o problemach ze słuchem u dziecka często jest brak reakcji na wymawiane komunikaty. Jednak każda zmiana potwierdzająca fakt, że dziecko potrzebuje słyszeć głośniejsze dźwięki niż zazwyczaj, aby je prawidłowo zrozumieć, powinna skłonić rodziców do wizyty u specjalisty i wykonania badania słuchu centralnego ^{[31], [32]}.

Symptomy, które mogą świadczyć o problemach dziecka ze słuchem to między innymi:

• Zmniejszenie częstotliwości reakcji niemowlaka na głos rodziców i nagłe hałasy. Dzieci poniżej pierwszego roku życia zazwyczaj kierują oczy i głowę w stronę źródła dźwięku, zaczynają płakać lub próbują naśladować słyszane sygnały ^[33].
• Niewłaściwe odpowiadanie na treść rozmowy lub przekręcanie usłyszanych słów.
• Nasilone trudności w nauce oraz problemy z zapamiętywaniem tego, co było omawiane w szkole.
• Głośniejsze niż zazwyczaj słuchanie muzyki czy oglądanie telewizora.
• Zwiększona drażliwość z powodu licznych dźwięków w najbliższym otoczeniu i problemów z ich wyłapywaniem.

Jak interpretować wyniki testów?

Wyniki badania słuchu u dzieci potwierdzają lub wykluczają obecność u dziecka problemów z odbieraniem dźwięków z otoczenia. Jeżeli okazuje, że wada słuchu występuje u małego pacjenta, to lekarz zawsze przedstawia szczegółową diagnozę rodzicom i proponuje wprowadzenie wybranych metod leczenia. W zależności od tego, w jakim stopniu nasilone jest zaburzenie, można wyróżnić kilka etapów zaawansowania wady słuchu:

• Łagodny ubytek słuchu wiąże się z problemami w wychwytywaniu dźwięków granicznych, o bardzo niskiej lub o bardzo wysokiej częstotliwości. Zaburzenia słuchu w stopniu łagodnym często występują tylko w jednym uchu.^[34]
• Umiarkowany niedosłuch zazwyczaj objawia się trudnościami z wychwytywaniem pojedynczych dźwięków, gdy w danym pomieszczeniu mówi więcej osób jednocześnie lub znajduje się większa liczba źródeł dźwięku.^[35]
• Ciężkie zaburzenie słuchu ma miejsce wtedy, gdy dziecko nie słyszy większości docierających do niego dźwięków, takich jak dzwonek telefonu, dźwięki wychodzące z telewizora lub radia.^[36]
• Głęboki ubytek słuchu wiąże się z tym, że dziecko nie słyszy nawet w najmniejszym stopniu mowy, docierają do niego tylko niektóre bardzo głośne dźwięki. Bez urządzeń, które wspomagałyby słyszenie nie jest w stanie prowadzić rozmowy i komunikować się w zrozumiały sposób z innymi.^[37]

Co jeżeli badanie u noworodka lub dziecka nie wyszło?

Jeżeli z jakiegoś powodu badanie słuchu u noworodka nie wyszło pomyślnie i wykazało ubytek słuchu, to nie musi to jednoznacznie świadczyć o występujących problemach ze słuchem. Nieprawidłowy wynik badań u tak małych dzieci często wiąże się z obecnością płynu lub mazi płodowej w uszach, które zazwyczaj usuwane są z organizmu dziecka w ciągu kilku dni po porodzie.^[38]

W przypadku starszych dzieci czynnikami zaburzającymi wynik testów słuchu mogą być różne źródła hałasu, które w przypadku niektórych badań mogą zaburzać ich wynik. Kolejną przyczyną nieprawidłowości może słabsze samopoczucie dziecka, gdy badania wymagają współpracy z osobą je przeprowadzającą. W momencie, gdy lekarz stwierdzi, że istnieje możliwość ubytku słuchu to zalecane jest powtórzenie tych samych badań w wybranym przez specjalistę odstępie czasowym lub wypróbowanie innej metody, która mogłaby potwierdzić lub wykluczyć diagnozę.

Podsumowanie

Nieprawidłowości w funkcjonowaniu narządu słuchu mogą pojawić się na różnych etapach rozwoju. Z tego względu bardzo ważne jest regularne badanie słuchu u dzieci i konsultacje ze specjalistą, który pomoże dopasować odpowiednią metodę kontroli słuchu do wieku i stopnia rozwoju malca. Odpowiednio wcześnie postawiona diagnoza potwierdzająca ubytek pozwoli szybko wprowadzić metodę leczenia, która przyczyni się do lepszego funkcjonowania dziecka i pozwoli zminimalizować ryzyko ewentualnych zaburzeń rozwoju i pogłębiania się wady.